पहिल्या तिमाहीत 2,000 हून अधिक तंबाखू मार्केटींग उदाहरणे आढळून आली, व्हायटल स्ट्रॅटेजीज चा अहवाल
डिसेंबर 2022: भारतात तंबाखूचा वापर कमी करण्यात यश मिळूनही, अंदाजे 29% प्रौढ (15+) लोकसंख्या अजूनही तंबाखूचा वापर करते. भारतात तंबाखूच्या जाहिरातींचा प्रचार आणि प्रायोजकत्व प्रतिबंधित करणारी सशक्त धोरणे आहेत, तरीही तंबाखू उत्पादनांचा अप्रत्यक्ष प्रचार करण्यासाठी नेहमीच्या मीडिया चॅनेलवर ‘सरोगेट मार्केटिंग’चा वापर केला जातो. जाहिरातीचा हा प्रकार तंबाखू उत्पादनाप्रमाणेच किंवा तत्सम ब्रँड ओळख वापरून पान मसाला सारख्या अनियंत्रित उत्पादनांना प्रोत्साहन देतो जेणेकरून ग्राहक त्यांना जोडले जातात. जागतिक सार्वजनिक आरोग्य संस्था व्हायटल स्ट्रॅटेजीजने आज आपला नवीनतम अहवाल “साध्या नजरेत लपलेले: भारतात सोशल मीडियावर तंबाखू उत्पादनांचे सरोगेट मार्केटिंग (Hidden in Plain Sight: Surrogate Marketing of Tobacco Products on Social Media in India),” प्रसिद्ध केला आहे, जो सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर सरोगेट मार्केटिंगचा प्रथम अंदाज देतो. अहवालात जानेवारी ते मे 2022 दरम्यान संकलित केलेल्या 2,000 हून अधिक पोस्ट्स कॅप्चर केल्या आणि विश्लेषण करण्यात आले जे अप्रत्यक्षपणे तंबाखूला प्रोत्साहन देतात—त्यापैकी 12% सरोगेट मार्केटिंग होते. सोशल मीडिया वापरकर्ते तंबाखू कंपन्या आणि ब्रँडशी संबंधित दिशाभूल करणाऱ्या मार्केटिंगला कसे सामोरे जात आहेत याबद्दल हे निष्कर्ष माहिती देतात.
व्हाइस स्ट्रॅटेजीजच्या ग्लोबल पॉलिसी अँड रिसर्चच्या उपाध्यक्षा डॉ. नंदिता मुरुकुटला म्हणाल्या, “तंबाखू मार्केटिंगच्या संपर्कात आल्याने वापर वाढतो, विशेषत: लहान मुले आणि तरुणांसाठी हा निश्चित पुरावा आहे. आमच्या नवीनतम TERM अहवालात असे आढळून आले आहे की, लोकप्रिय सोशल मीडिया चॅनेलद्वारे तंबाखू उत्पादनांची ऑनलाइन जाहिरात केली जात आहे. तंबाखू मार्केटींगचे छुपे प्रकार सध्याच्या तंबाखू नियंत्रण उपायांची परिणामकारकता कमी करतात आणि ग्राहकांना, विशेषतः तरुणांना सर्वाधिक धोका देतात. ऑनलाइन तंबाखू विक्रीला आळा घालण्यासाठी सार्वजनिक आरोग्याच्या नेतृत्वाखालील प्रयत्नांना प्राधान्य देणे महत्त्वाचे आहे.”
डॉ. राणा जे. सिंग, उप प्रादेशिक संचालक – तंबाखू नियंत्रण इंटरनॅशनल युनियन अगेन्स्ट ट्यूबरक्युलोसिस अँड लंग डिसीज (द युनियन) यांनी सांगितले, “युनियन या पहिल्या-प्रकारच्या अहवालासाठी महत्त्वाच्या धोरणांचे कौतुक करते जे आम्हाला हे लँडस्केप अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास आणि आमची तंबाखू नियंत्रण उद्दिष्टे पूर्ण करण्यासाठी ही उदयोन्मुख आव्हाने ओळखण्यात मदत करते. आम्ही ऑनलाइन सरोगेट मार्केटिंगला संबोधित केले पाहिजे जेणेकरून ऑफलाइन अंमलबजावणी अधिक प्रभावी होईल. विपणन हा तंबाखूच्या सेवनाला प्रोत्साहन आणि टिकवून ठेवण्याचा एक प्रमुख मार्ग आहे. तंबाखूच्या जाहिरातींचे प्रमोशन आणि प्रायोजकत्वावर आमच्याकडे कडक बंदी असताना, सरोगेट तंबाखू मार्केटिंगसह तंबाखू विपणनाचे गुप्त प्रकार अजूनही ग्राहकांपर्यंत पोहोचण्यासाठी ओळखले जातात. हा डेटा भारतातील तंबाखू नियंत्रण उपायांना बळकट आणि अंमलबजावणी करण्यासाठी आमच्या प्रयत्नांना, आमच्या अनेक भागीदारांना आणि राज्य सरकारांना समर्थन देत आहे, त्याचवेळी धोरणकर्ते आणि अंमलबजावणी करणार्यांना तंबाखूच्या जाहिराती आणि विपणनाचे पुरावे-आधारित पुरावे देत आहे. असे पुरावे तंबाखू नियंत्रण कार्यक्रमांना विश्वासार्हता प्रदान करतील, जे नंतर धोरणात्मक कारवाई सक्षम करू शकतात.”
जानेवारी ते मे 2022 पर्यंत, खालील प्रमुख निष्कर्षांचे निरीक्षण करण्यात आले:
• अभ्यासात असे म्हटले आहे की ऑनलाइन तंबाखू मार्केटींगच्या 2,111 घटनांपैकी 90% पेक्षा जास्त (###) तंबाखू कंपन्यांच्या संबंधित उत्पादनांसाठी होत्या ज्यात सरोगेट उत्पादने आणि ब्रँड-विस्तारित उत्पादने समाविष्ट आहेत (तंबाखू नसलेली उत्पादने जी प्रतिष्ठीत ब्रँड नाव वापरतात किंवा तंबाखू कंपनीचा ट्रेडमार्क वापरतात, परंतु कंपनीच्या तंबाखू उत्पादनांसारखी प्रत्यक्ष ओळख देत नाही.)
• ऑनलाइन तंबाखू मार्केटिंगच्या 2,111 उदाहरणांपैकी, ऑनलाइन सरोगेट मार्केटिंगची 243 उदाहरणे (12%) आणि 1,691 उदाहरणे कंपनी ब्रँड विस्तार मार्केटींग (80%) आहेत. इतर 8% तंबाखू उत्पादनांचे थेट मार्केटींग केले जाते, ज्यात उत्पादने स्पष्टपणे चित्रित केली गेली होती आणि वेगळी दाखवलेली नव्हती.
• सर्व सरोगेट मार्केटिंगने माऊथ फ्रेशनर्स आणि पान मसाला उत्पादनांना धूररहित तंबाखू उत्पादनांसारखीच व्हिज्युअल ब्रँड ओळख दिली. (100%).
• बहुतांश सरोगेट उत्पादने (98%) स्पष्ट उत्पादनाची चित्रे आणि तंबाखू कंपनीच्या लोगोसह थेट विक्री केली गेली.
• जवळपास निम्म्या ऑनलाइन सरोगेट मार्केटिंगने प्रजासत्ताक दिन आणि चैत्र नवरात्री यांसारख्या सांस्कृतिक उत्सवांचा आणि समारंभाचा फायदा घेतला; आणि त्यात हृतिक रोशन, टायगर श्रॉफ आणि महेश बाबू यांच्यासह प्रसिद्ध बॉलीवूड कलाकार सहभागी होते.
• मेटा प्लॅटफॉर्मवर (फेसबुक आणि इंस्टाग्राम) ऑनलाइन सरोगेट मार्केटिंगचे प्रमाण तीन-चतुर्थांश (75%) असल्याचे निरीक्षण केले गेले.
जून 2022 मध्ये, केंद्रीय ग्राहक संरक्षण प्राधिकरणाने “भ्रामक जाहिरातींना आणि दिशाभूल करणार्या जाहिरातींच्या मान्यतेला प्रतिबंध करण्यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे 2022” जारी केली, ज्यात सरोगेट जाहिराती आणि इतर जाहिरातींना प्रतिबंधित केले आहे जे अप्रमाणित दावे, अतिशयोक्तीपूर्ण आश्वासने किंवा चुकीची आश्वासने देतात. या निष्कर्षामुळे सोशल मीडियावर या प्रकारच्या मार्केटिंगची व्याप्ती आणि स्वरूप लक्षात येते.
दक्षिण आशिया, वायटल स्ट्रॅटेजीज इंडियाच्या पॉलिसी अॅडव्होकसी आणि कम्युनिकेशन विभागाच्या सहयोगी संचालक वैशाखी मल्लिक यांनी सांगितले., “सोशल मीडिया आणि डिजिटल मार्केटिंगच्या वाढीमुळे, भारतातील तरुण म्हणजे चिंताजनकपणे तंबाखू उद्योगासाठी अधिक सहज पोहोचण्यायोग्य एक प्रकारचे मार्केटच बनले आहेत. तंबाखूचा नियमित वापर करणाऱ्यांपैकी निम्म्या लोकांचा मृत्यू होतो, ज्यामुळे कोणत्याही प्रकारच्या तंबाखूचे मार्केटींग, अप्रत्यक्ष किंवा प्रत्यक्ष, लोकांच्या नजरेपासून दूर ठेवणे ही तातडीची सार्वजनिक आरोग्य समस्या बनते. सरोगेट जाहिरातींसह दिशाभूल करणाऱ्या जाहिराती रोखण्यासाठी केंद्रीय ग्राहक संरक्षण प्राधिकरणाने अलीकडेच जारी केलेल्या मार्गदर्शक तत्त्वांची जोरदार अंमलबजावणी करण्याची गरज या निष्कर्षामधून लक्षात येतात.”
TERM हे तंबाखू उद्योगाद्वारे ऑनलाइन मार्केटिंगचे निरीक्षण करण्यासाठी कमी किमतीचे, पद्धतशीर आणि टिकाऊ मॉडेल आहे. धोकादायक उत्पादनांच्या ऑनलाइन मार्केटिंगला आळा घालण्यासाठी हे सरकारी भागीदार आणि नागरी समाज भागधारकांना कारवाई करण्यायोग्य पुरावे देतात आणि नवीन पिढ्यांना तंबाखू आणि निकोटीनच्या व्यसनाकडे आकर्षित करण्याच्या उद्योगाच्या प्रयत्नांचा प्रतिकार करण्यासाठी याचा वापर केला जाऊ शकतो. TERM भारत, इंडोनेशिया आणि मेक्सिकोसह अनेक राष्ट्रांमध्ये तंबाखूच्या सेवनाचे प्रमाण जास्त असलेल्या ऑनलाइन तंबाखूच्या मार्केटींगचा पुरावा देणारे अहवाल तयार करणे सुरू ठेवेल. ही तांत्रिक संसाधने तंबाखू नियंत्रणावरील जागतिक आरोग्य संघटनेच्या फ्रेमवर्क कन्व्हेन्शनच्या कलम 13 च्या अनुषंगाने जाहिरात बंदी मजबूत करण्याच्या प्रयत्नांना समर्थन देतील आणि डिजिटल मीडियाद्वारे उद्भवलेल्या अंमलबजावणीच्या नवीन आव्हानांना प्रतिसाद देतील.
अहवाल डेटा हा सोशल मीडियावर शेअर केलेल्या सार्वजनिकरित्या उपलब्ध पोस्टवर आधारित आहे, ज्याची ओळख कीवर्ड-आधारित शंकांचा वापर करून आणि तंबाखू नियंत्रण तज्ञ, मार्केट रिसर्च डेटाच्या इनपुटद्वारे विशीष्ट उद्देश्य ठेवून कार्यरत असलेल्या सोशल मीडिया अकाऊंटच्या नियमित निरीक्षणाद्वारे केली गेली आहे.
अहवालाची उपलब्धता करून घेण्यासाठी, कृपया भेट द्या: अहवालाची लिंक जोडली जाईल
तंबाखू अंमलबजावणी आणि अहवाल चळवळी (Tobacco Enforcement and Reporting Movement) बद्दल
व्हायटल स्ट्रॅटिजीजच्या’ तंबाखू अंमलबजावणी आणि अहवाल चळवळ (TERM) ही एक रिअल-टाइम डिजिटल मीडिया मॉनिटरिंग सिस्टीम आहे जी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म आणि न्यूज साइट्सवर तंबाखू मार्केटिंगचे पुरावे देते. महत्त्वपूर्ण धोरणे तंबाखूच्या मार्केटींगचे प्रमाण आणि प्रकार यावर डेटा संकलित करतात आणि त्याचे विश्लेषण करतात, जे नंतर साध्या परिस्थिती अहवाल आणि नवीन समस्यांवरील सखोल विशेष अहवालांद्वारे सादर केले जातात. हे अहवाल सरकार, वकिल आणि मुख्य भागधारकांना गंभीर डेटा देतात ज्याचा उपयोग तंबाखू नियंत्रण धोरण, विशेषत: तंबाखूच्या जाहिराती, प्रमोशन आणि प्रायोजकत्वावरील कायद्यांची माहिती देण्यासाठी केला जाऊ शकतो. TERM सध्या भारत, इंडोनेशिया आणि मेक्सिकोमध्ये कार्यरत आहे.