केरळमधील एका 17 वर्षीय मुलीने आपल्या वडिलांना यकृताचा काही भाग दान करून देशातील सर्वात कमी वयाची अवयवदाता बनली आहे. देवनंदा असे या मुलीचे नाव देवानंद असून ती बारावीची विद्यार्थिनी आहे. हिने आपल्या आजारी वडिलांना वाचवण्यासाठी 9 फेब्रुवारी रोजी यकृताचा एक भाग दान केला.
यासाठी तिने केरळ उच्च न्यायालयाकडे परवानगी मागितली होती. देवानंदच्या वडिलांना यकृताचा गंभीर आजार आहे आणि यकृत प्रत्यारोपण हा त्यांना बरा करण्याचा एकमेव मार्ग होता. देवानंदाचे 48 वर्षीय वडील प्रतिश हे त्रिशूरमध्ये कॅफे चालवातात.
रुग्णालयाने शस्त्रक्रियेचे बिल माफ केल
यकृत दान करण्यासाठी देवानंदने तिच्या आहारात मोठे बदल केले आणि आपले यकृत चांगले ठेवण्यासाठी व्यायामशाळेत जाऊन नियमित व्यायाम केला. कोचीच्या अलुवा येथील राजगिरी रुग्णालयात यकृत दान शस्त्रक्रिया झाली. येथील देवनंदाचे शौर्य पाहून रुग्णालय प्रशासनाने शस्त्रक्रियेचे बिल माफ केले आहे.
यकृताच्या आजाराची लक्षणे दिसली
देवानंद म्हणाली की, गेल्या वर्षी सप्टेंबरमध्ये ओणमच्या वेळी वडील कामावरून घरी परतले. तेव्हा त्यांचे पाय सुजले होते. पण, त्यावेळी माझ्या वडिलांच्या बहिणीचा स्तनाच्या कर्करोगाने मृत्यू झाला होता आणि सर्वजण या दुःखातून सावरत होते. त्यामुळे त्यांच्या वडिलांची अवस्था कोणाच्याही लक्षात आली नाही.
यानंतर वडिलांचे वजन दोन महिन्यांत 20 किलोने वाढले. त्यांना अनेकदा थकवा आणि पाया दुखीचा त्रास होत होता. कुटुंबीयांनी त्यांची रक्त तपासणी करून घेतली. ज्यामध्ये रिपोर्ट नॉर्मल आले. आम्हाला त्यांच्या तब्येतीची काळजी वाटत होती. त्यामुळे सीटी स्कॅनसह आणखी अनेक चाचण्या करण्यात आल्या.
हे रिपोर्ट रुग्णालयात परिचारिका ्असलेल्या एका नातेवाईकाला पाठवण्यात आले. तेव्हा लिव्हरमध्ये काहीतरी गडबड दिसत आहे, ते तपासले पाहिजे, असे त्या म्हणाल्या. त्यानंतर तपासणी केल्यावर यकृताच्या आजारासोबतच कर्करोग असल्याचे उघड झाले. यानंतर देवानंदाच्या कुटुंबासमोर यकृत प्रत्यारोपण करण्याचा एकच मार्ग उरला होता.
रक्तदाता मिळत नव्हता
यानंतर देवानंदच्या कुटुंबीयांनी तिच्या वडिलांसाठी दात्याचा शोध सुरू केला. त्याचा रक्तगट बी- आहे. जो दुर्मिळ आहे. कुटुंबातील कोणाचाही रक्तगट त्यांच्याशी जुळला नाही. त्यांनी कुटुंबाबाहेर दात्याचा शोध घेतला, परंतु जो कोणी सापडला त्याने 30-40 लाख रुपयांची मागणी केली. इतके पैसे देणे देवानंदच्या कुटुंबाला शक्य नव्हते. देवनंदा म्हणाली की, माझा रक्तगट O+ असल्याची खंतही होती.
तिने पुढे सांगितले की, जेव्हा कोठेही डोनर सापडला नाही. तेव्हा राजगिरी हॉस्पिटलच्या डॉक्टरांनी सांगितले की O+ हा युनिव्हर्सल डोनर आहे. त्यामुळे ती तिच्या यकृताचा काही भाग तिच्या वडिलांना दान करू शकते. पण कुटुंब, डॉक्टर आणि देवनंदाच्या आई-वडिलांसह सर्वांचाच विरोध होता.
एका महिन्याचा व्यायाम केला
देवानंदने कुटुंबीय आणि डॉक्टरांची समजूत घातली. मात्र, तिची लिव्हर टेस्ट केली असता तिचे स्वतःचे लिव्हर स्वस्थ नसल्याचे दिसून आले. यकृताचा भाग तिला दान करता आला नाही. पण देवनंदाने हार मानली नाही.
यकृत निरोगी होण्यासाठी तिने डॉक्टरांना डाएट चार्ट आणि व्यायाम लिहून देण्यास सांगितले. देवानंदाने एक महिना आहार घेतला आणि व्यायाम केला. एका महिन्याच्या आत तिचे यकृत बरे झाले आणि ती तिच्या यकृताचा काही भाग दान करण्यास सक्षम झाली.
न्यायालयात आव्हान
पण यानंतर देवानंदासमोर सर्वात मोठे आव्हान होते. देशाच्या कायद्यानुसार 18 वर्षांखालील व्यक्ती म्हणजेच अल्पवयीन व्यक्ती अवयव दान करू शकत नाहीत. हा अडथळाही पार करण्याचा देवानंदचा निर्धार होता.
यापूर्वी असे काही प्रकरण घडले आहे का हे पाहण्यासाठी तिने लेख आणि वैद्यकीय जर्नल्ससाठी इंटरनेटवर शोध घेतला. मात्र, तिला एक केस सापडली ज्यामध्ये एका अल्पवयीन मुलीला तिचे यकृत दान करण्याची परवानगी देण्यात आली होती. परंतु काही कारणास्तव शस्त्रक्रिया होऊ शकली नाही.
या प्रकरणाच्या आधारे त्यांनी नोव्हेंबर 2022 मध्ये काकांच्या मदतीने केरळ न्यायालयात अर्ज दाखल केला. त्यांनी अर्जात लिहिले की, मानवी अवयव आणि ऊती अधिनियम, 1994 नुसार, अल्पवयीन व्यक्ती जिवंत असताना आपले अवयव दान करू शकत नाही. परंतु 2011 मध्ये या कायद्यात सुधारणा करण्यात आली. त्यानुसार योग्य कारणे दिल्यास अवयव दान करण्याची मान्यात मिळते, असे तिला कळाले.
तज्ज्ञ समितीचे मन वळवले
न्यायालयाने 3 डॉक्टरांचे तज्ञ पॅनेल तयार केले. ज्यांनी प्रथम यासाठी नकार दिला. परंतु देवानंदच्या प्रयत्नांअंती तज्ञ पॅनेल सहमत झाले. अखेर 9 फेब्रुवारीला देवानंदने तिच्या यकृताचा एक भाग वडिलांना दान केला.
हॉस्पिटलमध्ये आठवडाभर बरे झाल्यानंतर देवानंद आता घरी परतली आहेत. तिने सांगितले की, मी 12वीच्या परीक्षेची तयारी करत आहे आणि माझ्या वडिलांची घरी येण्याची वाट पाहत आहे. डॉक्टरांनी मला सांगितले आहे की, त्याचा आजार परत येऊ शकतो. पण मी त्याच्यासाठी प्रार्थना करत आहे आणि त्याच्यासाठी कोणत्याही देवाशी लढेन.
